Sveti Ahilije Crkva
Prema svojim arhitektonskim svojstvima,
crkva Svetog Ahilija
pripada Raškoj stilskoj grupi koja je obeležila XIII vek, koherentnim spojem Romaničke obrade spoljašnosti i Vizantijskog prostornog koncepta. Slikanje fasada crkve Svetog Ahilija u stilu vizantijskog ćelijastog sloga.
Tehnike zidanja naizmeničnim redovima kamena i opeke, na romanički obrađenim zidovima, čini crkvu Svetog Ahilija u Arilju jedinstvenom građevinom XIII veka na ukupnom području vizantijskog sveta. Izrada freskopisa je završena 1296. godine i izrađen je tradicijama monumentalnog stila srpske freskoslikarstva XIII stoljeća , a u njemu se ističu portreti samog Dragutina , zatim njegove supruge Kataline i njihovih sinova ( Uroš i Vladislav ) , kao i njegova brata , kralja Milutina ( 1282-1321 ).
Manastir
Manastir je postojao i prije Dragutinovog doba , a u njemu je od 1219. godine bilo sedište Moravičkog episkopa . Sam lokalitet je možda kao manastir postojao još od doba cara Samuila (976 – 1014) , koji je Svetom Ahiliju podigao veliki manastir u svojoj prestonici Prespi .
Manastir je bio episkopsko sedište i 1433. godine , a 1650. godine se spominje kao zapusteo . Krajem XIX veka u crkvi se nalazio prazan grob svetog Ahilija , a srpski rodoslovi navode da je u njoj bio sahranjen i Dragutinov sin Uroš , iz čijih moštiju je teklo miro .
Moravička župa
čiji je episkopski centar postala crkva Svetog Ahilija, odnosno manastir, ustanovljena je tokom XIII veka, odnosno kada je 1220. godine arhiepiskop Sava I Nemanjić u Srbiji uređivao postojanje episkopija.
Hrišćanski kultovi kojima pripadaju i svete mošti, bile su u to vreme jako retke u Srbiji u kojoj je crkveno ustrojstvo bilo tek u začetku, a zauzimale su veoma značajno mesto u propisima crkve, tako da je prisustvo moštiju Svetog Ahilija u ovoj crkvi najverovatnije odredilo njenu namenu kao episkopsku.
Tačna godina izgradnje crkve ne može se utvrditi sa preciznošću, pa je najtačnije reći, prateći hronološki niz episkopa koji su bili na tronu, kao i po ostacima zapisa, ali i iz otkrivenih podataka tokom iskopavanja manastirskih zgrada, da je crkva izgrađena devedesetih godina XIII veka, pa se kao najčešća kod istraživača pominje 1283. godina.
Vreme završetka oslikavanja crkve upisano je na ktitorskom natpisu na 1296. godinu, a pregledom natpisa i zgrafita na samim freskama, došlo se do zaključka da je crkva oslikavana između 1. septembra 1295. i 31. avgusta 1296. godine
Prema natpisu očuvanom u crkvi, njen živopis je završen 1296. godine. Nadovezuje se na tzv. zlatni vek srpskog slikarstva, koji svoj vrhunac dostiže slikarstvom Sopoćana (1263 — 1268). Danas je u delimično očuvan, najviše u narteksu, u nešto manjoj meri u naosu, dok su u egzonarteksu očuvani samo mali fragmenti.
U prvoj zoni freskopisa u naosu prikazani su, u stojećem položaju, sveci iz dinastije Nemanjića sa srpskim episkopima i arhiepiskopima, kao svojevrsna potvrda jedinstva države i crkve u Nemanjićkoj Srbiji. Iznad njih su prikazane scene iz života Presvete Bogorodice, Veliki praznici i Hristova stradanja. Đakonikon je ukrašen prizorima iz života svetog Nikole, dok su u apsidi predstavljene evharističke teme.
Ktitorski portret kralja Dragutina sa modelom crkve, nalazi se u donjoj zoni narteksa. U istom nivou se nalaze i portreti njegovog brata, supruge i sinova. Iznad njih prikazani su vaseljenski sabori i teme iz Starog zaveta.